Maj coraz bliżej. Niestety, nie potrafimy przewidzieć, jakimi tematami "uraczy" Was Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w tym roku. Jedno jest pewne, podobnie jak w poprzednich latach, tak i teraz nie zabraknie w pytaniach maturalnych "człowieka".
Trudno przewidzieć, jakiej sfery jego życia będzie dotyczył problem, bo tak jak skomplikowana jest istota ludzka, tak też wiele możliwości jej zaistnienia w literaturze. Ale że się pojawi, to pewne!
Proponujemy Wam zatem 3 hasła, naszym zdaniem najbardziej uniwersalne, dotyczące homo sapiens : CZŁOWIEK (i prawie wszystko, co się z nim wiąże), MORALNOŚĆ, ZAGROŻENIE.
Oprócz przykładowych tematów z nimi związanych, zasugerujemy również możliwości ich interpretacji oraz dobór najwłaściwszych, choć oczywiście nie jedynych, bohaterów literackich.

hasło: CZŁOWIEK

tematy:
1. Do jakich przemyśleń dotyczących natury człowieka, jego zgody na zło skłoniła cię
lektura wybranych utworów?
2. "Uczę się ciebie, człowieku" (Jerzy Liebert) - czego dowiedziałeś się o człowieku, czytając
lektury?
3. "Studiowanie literatury nie jest niczym innym jak studiowaniem ludzi" (George Sand).
Jakiej wiedzy o człowieku dostarczyły Ci poznane utwory literackie?
4. "Czymże jest człowiek i czegóż mu trzeba?" Jaką odpowiedź na pytanie K. Przerwy-
-Tetmajera przynosi literatura XX wieku?
5. "Człowiek ma w życiu dwa wyjścia: kształtować rzeczywistość lub poddać się jej"
(Brodski). Rozważ powyższą myśl w kontekście twórczości wybranych pisarzy.

teza:
- wykazanie złożoności natury ludzkiej, niemożliwości jednoznacznego zdefiniowania
człowieczeństwa, tego, że literatura dowodzi - że człowiek jest i wielki, i nikczemny.

utwory:
W.Szekspir "Makbet"
H.Ibsen "Dzika kaczka"
B.Prus "Lalka"
S.Żeromski "Ludzie bezdomni"

XX wiek:
T.Mann "Czarodziejska góra"
F.Kafka "Proces"
A.Saint-Exupery "Mały książę"
H.Krall "Zdążyć przed Panem Bogiem"
A.Camus "Dżuma"
G,Herling-Grudziński "Inny świat"
T.Borowski "Opowiadania"
W.Gombrowicz "Ferdydurke"
Z.Nałkowska "Medaliony"
K.Moczarski "Rozmowy z katem"
T.Różewicz "Kartoteka"

wnioski:

1) Człowiek jako kłębowisko namiętności, którym rządzą:
- ambicja (Makbet)
- pożądanie pieniędzy i kariery (bohaterowie Balzaca - Rastignac, Vautrin)
- miłość (Wokulski)

2) Człowiek jako zbrodniarz:
- zabija dla władzy i ukrycia własnych zbrodni (Makbet)
- zabija z racji poczucia własnej wyższości, ulegając instynktowi zbrodni (Raskolnikow)
- zabija, przyjmując rolę kata (Jurgen Stroop oraz bohaterowie-oprawcy z literatury łagrowej i lagrowej)

3) Człowiek bezradny wobec losu i rzeczywistości:
- nie może nic. Decyzje podejmują za niego los, fatum, siła rzeczywistość
(Józef K.- bezradność ludzka wobec świata, wielka metafora ludzkiego życia i śmierci)
- może być bezradny wobec choroby, aresztowania, przemocy, uwięzienia
(literatura lagrowa, łagrowa i wojenna)

4) Człowiek potrafiący całkowicie poświęcić się idei - bez względu na skutki:
- walczy o ideę prawdy ponad wszystko ( młody Ekdal z "Dzikiej kaczki")
- idealista miłości (Wokulski)
- ideowiec-społecznik (Tomasz Judym)
- poświęca się idei ratowania ludzi (dr Rieux)

5) Człowiek heroicznie ratujący drugiego człowieka lub własną godność:
- czyli bohater, rzecznik humanizmu, idei miłości bliżniego (dr Rieux,
Maksymilian Kolbe, Janusz Korczak, który nie zostawił wychowanków w
obliczu śmierci, bohaterowie powstania w getcie ze "Zdążyć przed Panem
Bogiem" lub "Rozmów z katem", Kostylew z "Innego świata", którego
samookaleczanie było heroiczną walką o własną, ludzką godność

6) Człowiek nieznający siebie-nieprzewidujący swoich reakcji
- dopiero w godzinie próby (Szymborska "Tyle wiemy o sobie na ile nas
sprawdzono") okaże się, czy człowiek jest tchórzem, bohaterem, donosicielem itd. ( bohaterowie "Dżumy", bohaterowie literatury czasów wojny różnie reagujący na strach, głód, pragnienie przeżycia. Jedni okazują się zdrajcami np. Antoni Kossecki, inni okażą hart ducha i zdolność do poświęceń, jeszcze inni przystosują się - Tadek, Jurgen Stroop)

wniosek ostateczny:

Natura ludzka wydaje się być nader skomplikowaną materią. Być może dlatego, że nie istnieje jeden abstrakcyjny i wzorcowy człowiek - lecz jest tak wielu ludzi...a w związku z tym tak wiele postaw, odmian szlachetnych i wynaturzonych

hasło: MORALNOŚĆ

tematy:
1. Wierność ideałom młodości czy kariera i nadzieja na sukces życiowy? Moje refleksje na temat wyborów moralnych bohaterów literatury okresu pozytywizmu, modernizmu i dwudziestolecia międzywojennego.

2. Do jakich przemyśleń dotyczących natury człowieka i jego zgody na zło skłoniła cię lektura wybranych utworów literackich?

3. Jak tworzą się zbrodniarze? Literatura źródłem informacji o wpływie różnych czynników na degradację jednostki.

4. "Pytasz, co w moim życiu z wszystkich rzeczą główną..."(Jan Lechoń). Jakie wartości utrwalone w literaturze pięknej należy przekazać następnym pokoleniom jako najważniejsze dziedzictwo?

5. "Od nas także zależy, co w dziełach widzimy"(Cz. Miłosz). Rozważ myśl, przywołując kilka - ważnych dla Ciebie - tekstów literackich.

6. Moje podróże po krainie literatury w poszukiwaniu własnego systemu wartości.

7. Twoje rozważania o kodeksie moralnym człowieka początku XXI wieku na podstawie wybranych utworów literackich.

8. My jako moralni i niemoralni. Rozwiń myśl w oparciu o wybrane postawy bohaterów literackich.

9. "Powtarzaj stare zaklęcia ludzkości" - jak współczesna literatura pomaga w poszukiwaniu wartości uniwersalnych i ważnych dla Ciebie, jej młodego czytelnika?

Omówienie wybranych tematów:

! Wierność ideałom młodości czy kariera i nadzieja na sukces życiowy?
Moje refleksje na temat wyborów moralnych bohaterów literackich okresu
pozytywizmu, modernizmu i dwudziestolecia międzywojennego.

- istota tego tematu to WYBORY MORALNE postaci literackich. Temat ogranicza wybór
do 3 epok i do pewnego typu bohatera: musi być człowiekiem dokonującym wyboru między
karierą a ideałami Ţ czyli raczej młody u progu dojrzałości, właśnie decydujący o kształcie
swojego życia.
Ten temat wymaga dobrej znajomości dziejów bohaterów literackich, których postaci należy
zaprezentować. Własne zdanie pojawić się powinno w refleksji na temat ich decyzji.

Bohaterowie:

- Rastignac z "Ojca Goriot" Balzaca - jako ten, który uległ złu świata i postanowił zdobyć
pieniądze, władzę , stanowisko bez względu na moralną cenę, którą przyjdzie za to płacić.
Fałsz, donos, lizusostwo, szantaż nie odpychają go, poznał już bowiem reguły rządzące
społecznością ludzką.

- Zbyszek Dulski - choć przez chwilę próbuje postąpić przyzwoicie - w końcu ulega presji
dulszczyzny, a to oznacza, że ma bardzo miękki kręgosłup moralny.

- Zenon Ziembiewicz - wielokrotnie postąpił wbrew kodeksowi etycznemu, zdradził
Elżbietę, zdradził justynę, zdradził wreszcie swoje szczytne idealy z czasów młodości.

Ci bohaterowie wybrali karierę i sukces życiowy.
Doktor Judym, Bogumił Niechcic i Justyna Orzelska pozostali wierni swoim ideałom.

O bohaterach moralnych i niemoralnych pisałyśmy w 3 cyklu naszych spotkań!

hasło: ZAGROŻENIE

tematy:

1.Człowiek współczesny w świecie zagrożeń i unicestwianych wartości. Rozważania
nie tylko w oparciu o literaturę .

2. Stosunek do zła sprawdzianem społeczeństwa - rozwiń temat, posługując się wybranymi
utworami literackimi z różnych epok.

3. "Bywa nieraz, że stajemy w obliczu prawd, dla których brakuje słów"(Jan Pawel II). Czy
literatura XX wieku potwierdza tę myśl? Omów na przykładach.

4. "Tyle wiemy o sobie na ile nas sprawdzono" - słowa Wisławy Szymborskiej uczyń mottem
pracy o wybranych dziełach literackich XX wieku.

5. "Człowiek może znieść bardzo dużo, lecz popełnia błąd sądząc, że potrafi znieść wszystko"
- motto do refleksji o literaturze wspólczesnej.

6. "Człowiek ma w życiu dwa wyjścia; kształtować rzeczywistość lub poddać się jej"
(J.Brodski). Rozważ powyższą myśl w kontekście twórczości wybranych pisarzy.

Wszystkie te tematy to warianty rozważań o etyce, wyborach moralnych i człowieczeństwie - tyle, że postawione wobec sprawdzianu, jakim jest klęska - dziejowa, żywiołowa czy cywilizacyjna.

ZAGROŻENIE pojawia się najczęściej w 3 grupach tematów:

I. Obrazy żywiołów, katastrof i zagrożeń czyhających na ludzkość - w literaturze i sztuce
(np. w filmie).
II. Postawy ludzkie wobec zagrożeń i ich oceny ( a przykłady z literatury).
III. Sposoby walki człowieka ze złem zagrożeń - czyli jak stawić czoła klęskom.

Rodzaje zagrożeń i proponowany materiał literacki:

I. Zagrożenie żywiołem i epidemią, chorobą.
- Joseph Conrad "Lord Jim"
- Albert Camus "Dżuma"
- Antoine de Saint Exupery "Ziemia, planeta ludzi".

II. Zagrożenie wojną lub rewolucją.
- Z. Krasiński "Nie-Boska komedia"
- S.Żeromski "Przedwiośnie"
- G.Herling-Grudziński "Inny świat"
- A.Camus "Dżuma"
- T. Borowski "Pożegnanie z Marią"
- Z.Nałkowska "Medaliony"
- A.Szczypiorski "Początek"
- T.Różewicz "Kartoteka"

III. Zagrożenie kulturą masową i skutkami cywilizacji.
- S. Mrożek "Tango"
- S.I.Witkiewicz "Szewcy"
- F. Kafka "Proces"

Postawy ludzkie wobec zagrożenia. Oceny.

- literatura daje świadectwo postaw niezwykle humanitarnych
- literatura ukazuje rozterki człowieka, jego lęki w sytuacjach granicznych
- literatura obrazuje postawy haniebne, nieludzkie
- literatura analizuje ludzką naturę, staje się swoistym laboratorium, a zagrożenie - eksperymentem

Uwaga!
W dzisiejszym odcinku podajemy Wam zagadnienia z nauki o języku, na podstawie których stworzone zostały pytania egzaminu ustnego (trzecie w zestawie).